طرح و نقش افشان یکی از مشهورترین طرح‌های فرش دستباف و قالی ایرانی است که در قالی‌بافی استفاده فراوانی از آن می‌شود. در زمان‌های گذشته مشهورترین طرحی که برای فرش و قالی ایرانی استفاده می‌شد ، طرح ترنج بود ؛ این طرح یک ترنج بزرگ بود که در مرکز فرش قرار می‌گرفت و اطراف آن نیز گل‌های ریزی قرار داشت و هنوز هم مورد استقبال بسیاری از خانواده‌ها است. در سال‌های بعد طراحان نقشه فرش و قالی تصمیم به حذف ترنج از وسط فرش گرفتند و طرح و نقش افشان به وجود آمد که فرش از گل‌های به صورت پراکنده برخوردار بود و دیگر از ترنج مرکزی استفاده نمی‌شد.

طرح و نقش افشان

طرح افشان از جمله طرح‌های پرکاربرد در صنعت و هنر فرش بافی است ، این طرح انواع مختلفی دارد و در بسیاری از موارد با بخشی از طرح‌های اسلیمی مانند شاخ و برگ ، حیوانات ، بوته و… به صورت پراکنده پوشانده شده است. نقش‌ها و طرح‌هایی که در داخل طرح افشان قرار دارند باهم ارتباط دارند و اتصالی بین آنها برقرار است. به طور کلی طرح‌های نقش افشان دارای لچک و ترنج نیستند اما جدیدا نمونه‌هایی طراحی شده است که در آن لچک و ترنج نیز مشاهده می‌شود.

طرح و نقش افشان در میان طرح‌های فرش ایرانی یک طرح قدیمی و ریشه دار محسوب می‌شود که از زمان‌های گذشته طرفداران خاص خود را داشته است. همچنین این طرح در برخی از موارد با طرح و نقش اسلیمی نیز پوشانده شده است. طرح‌های ختایی بیشتر از نقش‌های شاخ و برگ و به تعداد کم از نقش‌های حیوانات برخوردار هستند ، اما نقش‌های اسلیمی طرح‌ها و نقش‌های زیادی دارند به طور کلی طرح افشان را می‌توانیم ترکیبی از طرح‌های اسلیمی و ختایی بنامیم.

علت نامگذاری طرح افشان

در فرش طرح افشان گل‌ها ، برگ‌ها ، غنچه‌ها و سایر نگاره‌ها در کل سطح فرش پراکنده هستند و تمامی سطح فرش را تحت پوشش خود قرار می‌دهند به همین دلیل است که این نوع طرح را طرح و نقش افشان می‌گویند. پراکندگی و حالت افشانی که در این فرش ها وجود دارد این طرح و نقش را به یکی از طرح‌های ممتاز و منحصر به فرد تبدیل کرده است.

ویژگی‌های طرح افشان 

طرح افشان از ویژگی‌های خاص خود برخوردار است ، در این طرح همه بندها و نگاره‌هایی که وجود دارند باهمدیگر ارتباط و پیوستگی دارند به‌گونه‌ای که این طور به نظر می‌رسد که طراح نقشه از همان ابتدا که طراحی را شروع کرده است تا انتهای طراحی قلم را از روی کاغذ برنداشته و سبب ایجاد این پیوستگی بین نگاره‌های مختلف شده است. یکی دیگر از ویژگی‌های طرح و نقش افشان این است که در این طرح شاهد وجود قرینه بین گل‌ها و برگ‌ها نیستیم و قرینه در این طرح وجود ندارد و در انتها میتوان بزرگترین ویژگی طرح افشان را در بزرگ نشان دادن فضای خانه بدلیل نبود لچک و ترنج در زمینه آن دانست.

 طرح افشان و نقش آن در دکوراسیون

با توجه به ویژگی‌هایی که فرش های طرح افشان دارند ، استفاده از آنها برای خانه‌هایی که از  دکوراسیون لوکس و شیک برخوردار هستند مناسب است. نداشتن ترنج و عدم استفاده از سبک‌های قدیمی در این نوع فرش ها از مهمترین دلایل افزایش علاقه‌مندی به این نوع طرح‌ها است.

فرش‌هایی که دارای طرح و نقش افشان هستند از نقشه شلوغی برخوردار می‌باشند که تعداد گل‌های ریز و پراکنده زیادی دارند. به دلیل همین شلوغی زیاد در بافت فرش های این نوع نقشه باید از الیافی استفاده شود که خیلی ریز و ظریف هستند و در واقع فرش یا قالی باید با شانه و تراکم بالاتر بافته شود و ظرافت به کار رفته شده در بافت نقشه‌های افشان سبب شده است که این نوع از قالی به فرش های دستباف شباهت بیشتری داشته باشد.

نقش‌های مهم افشان

طرح افشان از نقوش زیاد و متنوعی برخوردار است ، در طرح افشان از حیوانات ، گل‌ها ، برگ‌ها به صورت‌های مختلف و مقتضی استفاده می‌شود. به طور کلی در طرح افشان بیشتر از گل و برگ استفاده می‌شود و از تصاویر اصلی در این طرح محسوب می‌شوند. تصاویر گل و برگ‌هایی که در قسمت‌های مختلف فرش وجود دارد در جای‌جای فرش پراکنده هستند اما با توجه به هماهنگی‌هایی که بین رنگ‌ها وجود دارد یک مجموعه یکدست و زیبا را شاهد هستیم.

نقش‌های مهم طرح افشان را می‌توانیم به صورت ذیل دسته‌بندی کنیم :

• طرح افشان بندی : گل‌هایی دارد که باهم در ارتباط هستند.

• طرح افشان شاخه پیچ : در این طرح این طور به نظر می‌رسد که شاخه گل‌ها باهم پیوستگی دارند.

• طرح افشان دسته گل : در این طرح دسته گل‌ها و کومه‌ها از تصاویر اصلی هستند.

• طرح افشان حیوانات : در این طرح حیوانات نقش اصلی را دارند.

• طرح افشان ترنج دار : در این طرح نیز در وسط نقشه ترنج دیده می‌شود.

• طرح افشان شکسته : این طرح نیز با خطوط شکسته همراه است.

طرح افشان

برگها و گلها و پرندگان و حیوانات به عنوان نقش های قالی، و گل و برگ از نگاهره های اصلی این طرح است و به صورت جدا در زمینه قالی پراکنده اند. همگونی و هماهنگی رنگهای این طرح بی نظیر و زیبا است.

نقش های فرعی طرح افشان عبارت اند از:

1-       افشان ختایی یا ختایی ها.

2-       افشان بندی، با گلهای دارای ارتباط.

3-       افشان شکسته با خطوط شکسته

4-       افشان شاخه پیچ که گلها با شاخه ها به هم پیوسته اند.

5-       افشان دسته گل که کومه ها و دسته گلها نگاره های اصلی را تشکیل میدهند.

6-       افشان حیوان دارکه در آن نقش مایه حیوانات به کاربرده شده است.

7-       افشان ترنج دار: ترنج با طرح و رنگ های متفاوت در وسط زمینه پر گل و گیاه نقش بسته است.

برگرفته شده از سایت زیلومه